Προσφυγικό: Χειρότερα από ποτέ

Δυο θάνατοι στο hot spot της Μόριας, 8 τραυματίες εκ των οποίων οι δύο σε κρίσιμη κατάσταση, επεισόδια, καταστροφές, προσαγωγές και οι τοπικές κοινωνίες σε μεγάλη ένταση. Ένας υπουργός που επιρρίπτει ευθύνες στις δημοτικές αρχές, κέντρα φιλοξενίας που λειτουργούν με δεκάδες εμπλεκόμενους φορείς και έλλειψη διαφάνειας, την ώρα που η Τουρκία απειλεί να γεμίσει την Ευρώπη -και πρώτα την Ελλάδα- με πρόσφυγες.
Αυτή είναι η εικόνα που επικρατεί στο προσφυγικό και φαίνεται ότι δεν υπάρχει κανένας έλεγχος. Το πρωί της Παρασκευής, απαντώντας σε επίκαιρη ερώτηση στη Βουλή, ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας ανάφερε αβελτηρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη στελέχωση των υπηρεσιών ασύλου, αλλά και έλλειψη συνεργασίας από τις τοπικές αρχές της Χίου. Όμως, ας δει ο ίδιος πρώτα τις ευθύνες του κι ας απαντήσει σε ένα από τα βασικά ερωτήματα, που είχε θέσει ο πρώην γενικός γραμματέας Πρώτης Υποδοχής του υπουργείου Οδυσσέας Βουδούρης ταυτόχρονα με την παραίτησή του: Γιατί ο κ. Μουζάλας δεν εκχώρησε ποτέ στη γραμματεία την αρμοδιότητα των δομών φιλοξενίας, όπως ο νόμος προβλέπει; Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι όλες οι δομές της ενδοχώρας είναι ακυβέρνητες, με μία σειρά «αρμοδίων – αναρμοδίων» να μην έχουν, ουσιαστικά, την ευθύνη.

Η περασμένη Παρασκευή ξημέρωσε κυριολεκτικά ως Black Friday. Μαύρη Παρασκευή. Αργά το βράδυ της Πέμπτης, από έκρηξη που σημειώθηκε -όπως είναι μέχρι στιγμής γνωστό- σε σκηνή στη Μόρια, σκοτώθηκε μια γυναίκα 66 ετών και ο εξάχρονος εγγονός της. Από την έκρηξη τραυματίστηκαν και νοσηλεύονται σε κρίσιμη κατάσταση μία 25χρονη και ο δίχρονος γιος της, οι οποίοι μεταφέρθηκαν με C130 στο ΚΑΤ. Επίσης τραυματίστηκαν ακόμη 6 άτομα, τα οποία νοσηλεύονται στο νοσοκομείο της Λέσβου, ενώ έγιναν 15 προσαγωγές Αφγανών, οι οποίοι φέρονται να πρωτοστάτησαν στα επεισόδια που ακολούθησαν. Όλα τα θύματα είναι Ιρακινοί κουρδικής καταγωγής. Το hot spot υπέστη σοβαρές καταστροφές, με αποτέλεσμα εκατοντάδες άνθρωποι να διανυκτερεύσουν χωρίς καν ένα πανί επάνω από το κεφάλι τους.

Χρονικό μιας προ-αναγγελθείσας τραγωδίας
Το κομμάτι αυτό του hot spot δεν ανήκει διοικητικά σε κανέναν. Πρόκειται για έναν χώρο χωρίς ουσιαστικό στάτους, ο οποίος μέχρι πρότινος «διοικούνταν» από την εκπαιδευτικό Ανθή Καραγγελή. «Κουτσά στραβά, αλλά τη δουλειά την κάνει», όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο κ. Μουζάλας, χωρίς όμως να προβαίνει σε ενέργειες νομιμοποίησης και εκχώρησης αρμοδιοτήτων. Κάπως έτσι, όμως, λειτουργεί συνολικά ο κ. Μουζάλας στο προσφυγικό, όπως είχε καταγγείλει ο Οδυσσέας Βουδούρης. Ουσιαστικές απαντήσεις στις σοβαρότατες καταγγελίες δεν δόθηκαν ποτέ, ενώ οι καταγγελίες περί αδιαφάνειας, κολλητών του κ. Μουζάλα με αρμοδιότητες αλλά χωρίς νομιμοποίηση, ψευδών στοιχείων που έδινε το υπουργείο κι έλλειψης οποιουδήποτε ουσιαστικού σχεδίου δεν ερευνήθηκαν σε βάθος.
Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Γιάννη Μουζάλα το βράδυ της Πέμπτης, ενώ την Παρασκευή δήλωσε «συγκλονισμένος, όπως ολόκληρος ο ελληνικός λαός, από το τραγικό συμβάν στη Μόρια. Εκφράζω τα βαθιά μου συλλυπητήρια στους οικείους των ανθρώπων που χάθηκαν». Επισήμανε επίσης ότι «η κυβέρνηση δίνει σε δύσκολες συνθήκες έναν αποφασιστικό αγώνα για την ανθρωπιστική διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος και θα εντείνει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες για ασφάλεια και ποιότητα ζωής στα κέντρα φιλοξενίας».

Για ποια ποιότητα ζωής, όμως, μιλάει; Στη Ριτσώνα Ευβοίας, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, οι πρόσφυγες δεν δέχονται να φάνε το φαγητό που τους διανέμεται από εταιρεία κέτερινγκ, με την οποία έχει σύμβαση ο στρατός και μαγειρεύουν μόνοι τους με υλικά που τους διανέμει το Café Rits, η ΜκΟ που διευθύνει η Νεοϋορκέζα Κάρολιν Ροκαφέλοου. Η κυρία Ροκαφέλοου παραιτήθηκε από τραπεζικό στέλεχος, προκειμένου να ασχοληθεί με τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Ο κ. Μουζάλας, δείχνοντας ότι κατανοεί το πρόβλημα, δήλωσε πως εργάζεται προς την κατεύθυνση της αλλαγής της πολιτικής σίτισης και έως το Φεβρουάριο υπολογίζει ότι το υπουργείο θα είναι σε θέση να εντάξει όλους τους πρόσφυγες σε πρόγραμμα μετρητών, με το οποίο θα αγοράζουν οι ίδιοι την τροφή τους. Η σκέψη του κ. Μουζάλα είναι να τονωθεί και η τοπική οικονομία. Κι εδώ γεννούνται άλλα ζητήματα: Αυτό μπορεί να δουλέψει εύκολα σε όσα κέντρα είναι κοντά σε χωριά ή προάστια όπου υπάρχουν καταστήματα. Τι θα γίνει με τα υπόλοιπα που βρίσκονται στη μέση τού πουθενά; Είναι ήδη πολύ δύσκολες και επικίνδυνες οι συνθήκες στους περισσότερους δρόμους έξω από τα προσφυγικά κέντρα. Πόσο υπεύθυνο είναι να υποχρεώνουμε ακόμη περισσότερους ανθρώπους να κυκλοφορούν σε δρόμους με άθλιο οδόστρωμα, φορτηγά, χωρίς σήμανση και φώτα;

Χαμένοι στη διαύγεια
Παράλληλα, κέντρα φιλοξενίας ανακαινίζονται. Στη Ριτσώνα και το Κουτσόχερο Λαρίσης τα ανακαινισμένα κέντρα εγκαινιάστηκαν την περασμένη εβδομάδα. Οι εγκαταστάσεις ανακαινίστηκαν χάρη στην κοινή προσπάθεια και τη συμβολή του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, της Ερυθράς Ημισελήνου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και των υπουργείων Εθνικής Άμυνας και Μεταναστευτικής Πολιτικής. Η πολυπλοκότητα των διαδικασιών και η εμπλοκή πολλών φορέων καθιστά αναγκαία τη διαφάνεια, κάτι που όμως αποφεύγεται όπως το λιβάνι από το διάολο.

Έτσι είναι αδύνατο να διασταυρωθούν οι πληροφορίες αναφορικά με τα ποσά που δαπανώνται, τη διενέργεια διαγωνισμών και την ύπαρξη προκηρύξεων. Κι αυτό επειδή κατά το άρθρο 96 του νόμου 4368/2016 το υπουργείο Εθνικής Άμυνας έχει τη δυνατότητα να κάνει κατ’ ουσίαν απευθείας αναθέσεις. Συγκεκριμένα, ο νόμος αναφέρει: «1. Το υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠ.ΕΘ.Α.) δύναται κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης: α. Να προβαίνει σε όλες τις αναγκαίες ενέργειες ή να συνάπτει με τρίτους συμβάσεις εκτέλεσης έργων, παροχής υπηρεσιών, προμήθειας αγαθών ή μισθώσεων σχετικά με την ίδρυση, κατασκευή και συντήρηση των Κέντρων Πρώτης Υποδοχής (ΚΕ.Π.Υ.), Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) και των ανοικτών δομών προσωρινής υποδοχής και φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών και τη λειτουργία των κέντρων και των δομών αυτών αποκλειστικά σε ό,τι αφορά τη μεταφορά, τη διαμονή, τη σίτιση και την υγειονομική περίθαλψη των προσφύγων και των μεταναστών. Η διαδικασία σύναψης συμβάσεων του προηγούμενου εδαφίου δύναται, για λόγους κατεπείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης, λαμβανομένων υπόψη και λόγων εθνικής ασφάλειας ή δημόσιας τάξης οι οποίοι ειδικώς αιτιολογούνται, να διενεργείται κατόπιν διαπραγμάτευσης χωρίς δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης της εθνικής νομοθεσίας, με την επιφύλαξη εφαρμογής της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις δημόσιες συμβάσεις».

Τα στόματα είναι σφραγισμένα τόσο στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας όσο και στο Μεταναστευτικής Πολιτικής. Οι αρμόδιοι δεν απαντούν στις ερωτήσεις μας ή δηλώνουν αναρμοδιότητα ή πολύ απλά δεν σηκώνουν το τηλέφωνο, έστω κι αν η δουλειά τους είναι η ενημέρωση του Τύπου. Πηγή από το Γενικό Επιτελείο Στρατού μάς ανέφερε ότι τα έργα αυτά πραγματοποιούνται από κονδύλια που δόθηκαν στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας μαζί με την απόλυτη αρμοδιότητα διαχείρισης των κωδικών και δεν έχουν καμιά σχέση με τον προϋπολογισμό του ΓΕΣ. Το ακριβές ύψος δεν κατέστη φυσικά δυνατόν να το μάθουμε, ωστόσο αυτό που διασταυρώσαμε είναι ότι διαδικασία είναι της πληρωμής με πιστώσεις προς τις μονάδες που υλοποιούν το έργο. Η πληροφορία, όμως, περί ξεχωριστού κονδυλίου έρχεται σε αντίθεση με έγγραφα διάθεσης πιστώσεων που βρήκαμε στη Διαύγεια, τα οποία αναφέρουν ότι η πίστωση προέρχεται από τον προϋπολογισμό ΥΠΕΘΑ/ΓΕΣ χρήσεως 2016. Ενδεικτικά αναφέρουμε την περίπτωση πίστωσης που αφορά «Αμοιβές για συντήρηση και επισκευή κτιρίων γενικά, εγκαταστάσεων στρατωνισμού, ελλιμενισμού, αερολιμένων και λοιπών μόνιμων εγκαταστάσεων», για την εκτέλεση του έργου «Εξόφληση αμοιβής για την επαύξηση ισχύος στο κέντρο δομής φιλοξενίας προσφύγων μεταναστών στην πρώην Γεωργική Σχολή Σερρών». Στο έγγραφο δεν υπάρχει η παραμικρή περιγραφή του έργου, υπάρχει παραπομπή σε «σχετικό ΤΟΕ», το οποίο δεν συνοδεύει το έγγραφο στη Διαύγεια, αλλά μας δημιουργείται το ερώτημα τι σόι έργα ελλιμενισμού υπάρχουν στην πόλη των Σερρών και ποιος αερολιμένας συντηρείται εκεί. Θα επιθυμούσαμε σχετικές απαντήσεις από το ΓΕΣ, αλλά όπως προείπαμε δεν μας τις δίνουν, αν και τις ζητάμε.

Από τα σφραγισμένα χείλη των αρμοδίων δε μάθαμε ούτε πόσοι διαγωνισμοί διενεργούνται ούτε πόσα κονδύλια έχουν διατεθεί ανά μονάδα και με ποιες διαδικασίες.
Εργολάβοι – εργολήπτες, οι οποίοι έδειξαν ενδιαφέρον για συμμετοχή σε ανάλογους διαγωνισμούς, δήλωσαν στη «Μ» ότι στάθηκε αδύνατο να πάρουν τις σχετικές πληροφορίες από τους αρμοδίους του ΓΕΣ. Αν και αποτάθηκαν στα σωστά γραφεία, με τα σωστά τηλέφωνα και τους κατάλληλους ανθρώπους, οι πληροφορίες ήταν εντελώς ασαφείς. Όλα εξηγούνται, όμως, από τη στιγμή που το υπουργείο Εθνικής Άμυνας έχει τη δυνατότητα πρόσληψης συγκεκριμένων εργοληπτών ή της διενέργειας πρόχειρων διαγωνισμών. Οι υπόλοιποι αρκούμαστε να ερευνούμε εντάλματα και εντολές στη Διαύγεια, αναζητώντας τους διαγωνισμούς ή τις αναθέσεις.

Πολιτευτές και εξωθεσμικοί
Η ίδια αδιαφάνεια επικρατεί ως προς τις συνθήκες στελέχωσης των εργαζομένων για λογαριασμό του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής στα κέντρα φιλοξενίας. Έτσι η «Μ» είναι σε θέση να γνωρίζει ότι ουσιαστικά κουμάντο στο κέντρο της πρώην Γεωργικής Σχολής Σερρών κάνει το πρώην στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ Δημήτρης Τάπας. Πρόκειται για τον μέχρι πρότινος αναπληρωτή συντονιστή του κόμματος στις Σέρρες, ο οποίος κέρδισε τον πρόχειρο διαγωνισμό για τη σίτιση στο κέντρο, ενώ ταυτόχρονα η κόρη του Χρύσα είχε διοριστεί συντονίστρια του κέντρου. Μάλιστα, η ηθικού χαρακτήρα ένσταση και καταγγελία είχε προέλθει από τη βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Σερρών Αφροδίτη Σταμπουλή. Μπορεί, τελικά, ο κ. Τάπας να μην ανέλαβε τη σίτιση, ωστόσο εντελώς εξωθεσμικά είναι ο ουσιαστικός άρχων των Σερρών, ελέγχοντας ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει, ποιος χρειάζεται άδεια γι’ αυτό και ποιος όχι, και δίνοντας την εντύπωση ότι καπελώνει την οποιαδήποτε διαδικασία.

Στο Χέρσο Κιλκίς συντονιστής είναι ο εκδότης της εφημερίδας «Μαχητής» Γιώργος Περπερίδης, πολιτευτής του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν επελέγη ως υποψήφιος βουλευτής από την τοπική οργάνωση το 2015, με αποτέλεσμα να καταγγείλει το κόμμα του αλλά να επανέλθει αργότερα σε αυτό, λίγο καιρό προτού επιλεγεί για τη θέση αυτή.

Γιατί τόση μυστικότητα;
Η επιλογή του τρόπου διαχείρισης του προσφυγικού – μεταναστευτικού είναι πέρα από κάθε λογική. Κάθε εμφάνιση του κ. Μουζάλα στη Βουλή δεν έχει ως σκοπό την παροχή εξηγήσεων, αλλά την υπεράσπιση της φήμης που τον ακολουθεί ως «καλού εθελοντή γιατρού».
Η θέση, όμως, την οποία κατέχει δεν προϋποθέτει την εθελοντική δράση ως προσωπική δεξιότητα. Προϋποθέτει γνώση του αντικειμένου και ικανότητα διαχείρισης, κάτι που ο κ. Μουζάλας δεν επιδεικνύει. Ως αποτέλεσμα, εκτός από την προσωπική του φθορά, η οποία δεν ενδιαφέρει καθόλου τους πολίτες, βλέπουμε πλήρη απώλεια του ελέγχου με τραγικά αποτελέσματα, όπως αυτό της περασμένης Πέμπτης στη Μόρια της Λέσβου.
Θα έπρεπε, όμως, ο κ. Μουζάλας να είναι σε θέση να γνωρίζει τη δύναμη των φημών όπως και τη δυνατότητα διασποράς τους μέσω των social media. Έτσι, υπήρχε το πρωί της Παρασκευής ανάρτηση στο facebook, σύμφωνα με την οποία «οι φιάλες υγραερίου που μοιράστηκαν στους πρόσφυγες στη Μόρια είχαν λήξει από το 2015». Αλήθεια; Ψέμα; Ουδείς γνωρίζει. Και πώς να γνωρίζει, από τη στιγμή που η Μόρια είναι μη-δομή, χωρίς αρμόδιους κι ουσιαστική ευθύνη; Οι πρόσφυγες είναι όμηροι της ανοργανωσιάς του υπουργείου, ενώ οι κάτοικοι των νησιών -αλλά όχι μόνο!- έρμαια του κάθε θερμοκέφαλου, ο οποίος εκμεταλλεύεται τη μεγάλη αναταραχή που, όμως, δεν συνοδεύεται από καμιά υπέροχη κατάσταση.

Το ίδιο συμβαίνει και με το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, ιδίως μετά την ψήφιση του νόμου που δίνει τη δυνατότητα απευθείας αναθέσεων χωρίς κανέναν έλεγχο. Οι φήμες οργιάζουν και αγγίζουν τον κ. Καμμένο. Δικαίως; Αδίκως; Ποιος μπορεί να απαντήσει με σιγουριά από τη στιγμή που τόσο ο ίδιος όσο και ο κ. Μουζάλας αποκρούουν κάθε απόπειρα ελέγχου τους;
Πάμε τώρα και στους Οργανισμούς και τις ΜκΟ. Δοκιμάστε να πάρετε δημοσιεύσιμες πληροφορίες που αφορούν συγκεκριμένα περιστατικά που θα μπορούσαν να εκθέσουν το ελληνικό κράτος από Οργανισμό ή ΜκΟ. Δεν θα πάρετε. Θα τηρήσουν άπαντες μια πολύ διπλωματική στάση, παίρνοντας μεν αποστάσεις αλλά και μένοντας ταυτόχρονα μακριά από οποιαδήποτε απόδειξη θα μπορούσε να αξιοποιηθεί δημοσιογραφικά. Γιατί το κάνουν αυτό; Επειδή τόσο οι Οργανισμοί όσο και οι ΜκΟ (κι αναφέρομαι σε πολύ σοβαρές) έχουν ανάγκη από τις καλές σχέσεις με τους υπουργούς, προκειμένου να δύνανται να ασκούν το έργο τους στην Ελλάδα.

Και κάπως έτσι μένουμε να αναρωτιόμαστε ποιος είναι «ο έχων το γενικό πρόσταγμα» στις Μόριες όλης της χώρας.

---

Δημοσιεύτηκε στη «Μακεδονία της Κυριακής» στις 27 Νοεμβρίου 2016