Μνημονιακό «φάντασμα» πάνω από τα ελληνικά σχολεία

Μεγάλες δυσκολίες να εξασφαλίσει τα απαραίτητα για το σχολείο, αλλά και να εμπλακεί σε σχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες, που προϋποθέτουν δαπάνες, έχει, λόγω της οικονομικής κρίσης, το ένα στα δέκα παιδιά που φοιτούν σε δημόσια νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία της χώρας. Την ίδια ώρα, προβλήματα σίτισης και ένδυσης φαίνεται να έχουν επηρεάσει σε αρκετά μεγάλο βαθμό τα παιδιά των μισών σχολικών μονάδων. Η πραγματικότητα, μάλιστα, μπορεί να είναι χειρότερη, αφού πολλές οικογένειες αισθάνονται ντροπή για τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν και τα αποκρύπτουν?

Αυτά είναι τα σημαντικότερα συμπεράσματα του ερευνητικού προγράμματος «Υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων (Τocsin, 3708)» το οποίο μελετά τις συνέπειες της ολοένα αυξανόμενης οικονομικής κρίσης σε ευάλωτους πληθυσμούς της προσχολικής και πρώιμης σχολικής ηλικίας και υλοποιείται με συντονιστή φορέα το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και Επιστημονική Υπεύθυνη την καθηγήτρια Δόμνα Κακανά. Το ερευνητικό πρόγραμμα Tocsin υποστηρίζεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) με χρηματοδότηση από τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΧΜ-ΕΟΧ, EEA - GRANTS).

Με συμμετοχή 316 διευθυντών
Η έρευνα διεξήχθη εντός του 2016 με τη συμμετοχή 316 διευθυντών και προϊσταμένων δημοτικών σχολείων και νηπιαγωγείων των νομών Αττικής, Θεσσαλονίκης και Μαγνησίας. Ο αριθμός των μαθητών των σχολείων αυτών είναι 20.758, εκ των οποίων 5.688 νήπια και προνήπια και 15.070 μαθητές των τριών πρώτων τάξεων του δημοτικού.

Τα βασικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα είναι τα εξής:

• Οι οικογένειες που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα αγγίζουν το 10% του μαθητικού πληθυσμού, ενώ η ανεργία του ενός ή και των δύο γονιών πλήττει τουλάχιστον τη μία στις πέντε οικογένειες. Ανασφάλεια στον εργασιακό τομέα βιώνει το 20,44% των οικογενειών των νηπίων και το 15,33% των οικογενειών με παιδιά στις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στα παιδιά αφορούν, κυρίως, τη συμμετοχή τους σε διάφορες δραστηριότητες είτε σχολικές (εκδρομές, επισκέψεις, εκδηλώσεις κ.λπ.) είτε εξωσχολικές (φροντιστήρια, ξένες γλώσσες, χορός, ζωγραφική κ.λπ.) με το 68% των εκπαιδευτικών να υποστηρίζει ότι το πρόβλημα αυτό αναδύθηκε ή οξύνθηκε μετά το 2010.

• Μεγάλες είναι, όμως, και οι δυσκολίες των οικογενειών να ανταποκριθούν στην αγορά των απαραίτητων σχολικών ειδών και άλλων υλικών ή στολών για εκδηλώσεις του σχολείου που ζητούνται κάθε χρόνο. Ενδεικτικά, στο νηπιαγωγείο τα παιδιά δυσκολεύονται περισσότερο να προμηθευτούν τα απαραίτητα σχολικά είδη (9,81%) σε σχέση με το δημοτικό (7,66%) όπου οι γονείς, ακόμα και αν έχουν οικονομικά προβλήματα, καλύπτουν το κόστος των απαραίτητων υλικών. Επίσης, τα νήπια φαίνεται να έχουν πιο περιορισμένες δυνατότητες για αγορά ρουχισμού όπως στολές ή άλλα αξεσουάρ για τις σχολικές γιορτές (12,28%) σε σχέση με τα παιδιά που φοιτούν στις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού (8,70%). Από την άλλη, στο δημοτικό σχολείο είναι πιο σύνηθες να μειώνουν ή να παύουν οι γονείς τις εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών τους (10,75%) σε σχέση με τα παιδιά του νηπιαγωγείου (9,46%).

• Στα βασικά προβλήματα που προστέθηκαν μετά την κρίση στη ζωή των παιδιών είναι, επίσης, η σίτιση και η ένδυσή τους τα οποία φαίνεται να έχουν επηρεάσει σε αρκετά μεγάλο βαθμό τα παιδιά των μισών σχολικών μονάδων του δείγματος της έρευνας. Μάλιστα, δεν αποκλείεται οι εκπαιδευτικοί που απάντησαν να μην είχαν πλήρη εικόνα της ευρείας γκάμας των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά, καθώς πολλά από αυτά μπορεί να αποκρύπτονται από τις οικογένειές τους, μιας και τα θέματα αυτά συχνά θεωρούνται ως ταμπού στην ελληνική κοινωνία. Για παράδειγμα, μπορεί να υπάρχουν οικογένειες που αποκρύπτουν με οποιοδήποτε τρόπο την οικονομική δυσχέρεια στην οποία έχουν περιέλθει κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, ειδικά εάν τα προηγούμενα χρόνια βρίσκονταν σε καλή οικονομική κατάσταση. Άλλωστε, η επικοινωνία μεταξύ σχολείου και οικογένειας, όπως δηλώνουν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί, έχει επηρεαστεί αρνητικά λόγω της κρίσης. Επομένως, είναι πιθανό οι διευθυντές ή οι προϊστάμενοι των σχολείων να μην είχαν επιπλέον πληροφορίες και λεπτομέρειες από την κατάσταση που βιώνουν τα παιδιά πέρα από το σχολικό πλαίσιο.

• Τέλος, το 31,6% των εκπαιδευτικών υποστήριξε ότι έχουν παρατηρήσει επιπτώσεις στην παρακολούθηση του σχολικού προγράμματος και το 45% επισήμαναν προβλήματα στην ανταπόκριση των μαθητών στις μαθησιακές δραστηριότητες του σχολείου. Σημειώνεται ότι ένα ποσοστό εκπαιδευτικών γύρω στο 8 με 10 % σε όλες σχεδόν τις ερωτήσεις δήλωσαν ότι δεν έχουν παρατηρήσει εάν εμφανίζεται ή όχι κάποια από τις επιπτώσεις αυτές στα παιδιά.

Οι επιπτώσεις στη λειτουργία των σχολείων
Σοβαρές είναι και οι επιπτώσεις στη λειτουργία της σχολικής μονάδας λόγω της οικονομικής κρίσης. Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, προβλήματα υπάρχουν κυρίως με την ανανέωση του εξοπλισμού και των εποπτικών μέσων, αλλά και με τη συντήρηση των χώρων του σχολείου, την αγορά των αναλώσιμων υλικών και τη λειτουργία του ολοήμερου προγράμματος. Παράλληλα, σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, ο κύριος λόγος που έχει επηρεάσει την ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου είναι η μείωση των ευκαιριών για επιμόρφωση με το κλείσιμο των διδασκαλείων και την ανυπαρξία επιμορφωτικών προγραμμάτων, αλλά και το αίσθημα αβεβαιότητας σχετικά με την εργασία τους.

Μια άλλη επίπτωση της κρίσης είναι η προβληματική επικοινωνία με τους γονείς, κάτι που ερμηνεύεται από τους εκπαιδευτικούς ως αποτέλεσμα της πίεσης που δέχονται οι γονείς λόγω των οικονομικών προβλημάτων και της αδυναμίας τους να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της καθημερινότητας των παιδιών τους ανάμεσα στις οποίες και η συμβολή τόσο στη σχολική ζωή (τσάντα, γραφική ύλη, καθημερινό κολατσιό) όσο και στην εξωσχολική ζωή.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, οι εκπαιδευτικοί δεν μένουν απαθείς. Όπως φάνηκε από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, προχωρούν συχνά σε μείωση της γραφικής ύλης και των υλικών που απαιτούνται από τους μαθητές, δημιουργούν προγράμματα συναισθηματικής υποστήριξης των μαθητών, ενώ κάνουν προσπάθειες για συχνότερη επικοινωνία με το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων και άλλους φορείς, όπως το δήμο, την περιφέρεια, την Εκκλησία. Επίσης, αναλαμβάνουν δράσεις προκειμένου να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών τους, να εξυπηρετηθεί η κάλυψη των σχολικών ειδών και των επισκέψεων εκτός σχολείου αλλά και έκτακτες ανάγκες για τις οποίες ορισμένες οικογένειες απευθύνονται στο σχολείο, άσχετα αν δεν αφορούν άμεσα την εκπαίδευση των παιδιών τους (π.χ. εύρεση εργασίας, ζητήματα υγείας...).

Σχετικά με τις προτάσεις που θεωρούν ότι θα διευκόλυναν το έργο τους, οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι θα ήταν πολύ βοηθητική η μεγαλύτερη χρηματοδότηση από το Δήμο και η παροχή δωρεάν δημιουργικών δραστηριοτήτων. Επίσης, θα ενδιαφέρονταν να παρακολουθήσουν επιμορφωτικά προγράμματα σχετικά με τη διαχείριση των προβλημάτων της κρίσης, αλλά και να μοιραστούν τις καλές πρακτικές άλλων συναδέλφων τους. Σε κάθε περίπτωση, είναι αρκετά ενθαρρυντικό ότι τουλάχιστον το 1/3 των σχολικών μονάδων του δείγματος της έρευνας δηλώνουν ότι κινητοποιούνται αναζητώντας τρόπους αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κρίσης...

Πηγή